ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕС ҮШІН ESG АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ

Сондай-ақ, KASE-ге сәйкес, көптеген ірі қазақстандық компаниялар шетелдік қаржыландыруды тарту және өз өнімдерін сыртқы нарықтарға шығару мақсатында өз қызметінде ESG қағидаттарын енгізуде. Қазақстандық компаниялар өздерінің халықаралық серіктестері мен инвесторлары ұстанатын стандарттар мен критерийлерді ұстануға тырысады.

Осылайша, бүгінде бизнес-процестерге ESG-ді бірінші болып енгізетін шағын және орта бизнес өкілдері ірі клиенттермен ұзақ мерзімді негізде жұмыс істеудің артықшылықтарын алады.

Мысалы, Германияда жеткізу тізбегіндегі due diligence Акті бүкіл Еуропалық Одақ деңгейінде жұмыс істейтін ұқсас құжатпен қатар,2023 жылдан бері әрекет етеді. Ол компанияларды жеткізушілерге адам құқықтары мен қоршаған ортаны қорғау мәселелеріне қатысты аудит жүргізуге міндеттейді. Осылайша, ESG стандарттарына сәйкес келмейтін бизнес клиенттерге қолжетімділігін жоғалтады. СЕО United Nations Global Compact Санда Оджамбо: «Шағын және орта бизнес үшін ол қаласа да, қаламаса да өзгерістер келеді», - деп қорытындылады.

2025 жылдан бастап қазақстандық банктер Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің (РҚНРДА) бұйрығымен экологиялық, әлеуметтік және басқару мәселелерін шешу жөніндегі міндеттемелері бар ESG есептерін ұсынуға міндетті болады. Осылайша, қаржы нарығына қатысушыларды тұрақты дамуға назар аударуға және ресурстарды экологиялық тұрақтылыққа бағытталған жобалардың пайдасына қайта бөлуге ынталандырылатын болады.

РҚНРДА-нің пікірінше, бұл шаралар Қазақстанның инвестициялық тартымдылығын арттыруға оң әсер етеді және компаниялардың әлеуметтік және экологиялық жауапкершілігінің артуына ықпал етеді 

Мысалыға, Jusan Bank-тегі жасыл компаниялардың саны қазірдің өзінде өсіп келеді және болашақта олар ESG қағидаттарын ұстанбаса, барлық компанияларға несие бермеуді жоспарлап отыр. Сондай-ақ банк болашақта ШОБ субъектілеріне жасыл несиелерді төмен мөлшерлемемен беру үшін қарыз алушыларды әлеуметтік және экологиялық тәуекелдерді ескере отырып бағалау механизмін әзірлеу жұмыстарын бастады.

Ресейде 20 үздік банктің үштен біріне жуығы несие беру және инвестициялау процестеріне ESG көрсеткіштерін ендірді, тағы 20%-ы мұны жасауды жоспарлап отыр. Ресейлік банктер компанияның ESG даму деңгейіне байланысты несиелер мен басқа да өнімдердің шарттарын түзете алады.

Экологиялық, әлеуметтік және басқару бастамалары туралы ақпаратты ашатын компаниялар акционерлер, клиенттер және серіктестер алдында беделін нығайта отырып, көбірек инвестиция мен кіріс тарта алады деп саналады.

Сондықтан, қазірдің өзінде Қазақстандық ШОБ-не бәсекеге қабілетті болу, инвестиция тарту және өндіріс шығындарын азайту үшін өз компанияларында ESG қағидаттарын енгізуі ұсынылады.

Сонымен, ШОБ үшін тұрақтылық немесе ESG қағидаттарын ұстанудың қандай пайдасы бар?

Шығындарды азайту

Шикізат құнының өсуі мен судың немесе көміртегінің нақты құнын ескере отырып, шығындарды оңтайландыру және ресурстарды үнемдеу бизнес үшін өзекті мәселелерге айналуда. ESG тәжірибесін енгізу қалдықтарды азайтуға, энергия тиімділігін арттыруға немесе жергілікті қоршаған ортаны қорғау ережелерін сақтауға көмектеседі, бұл ұзақ мерзімді перспективада компанияның ақшасын үнемдеуге мүмкіндік береді.

Әртүрлі компанияларда McKinsey ресурс тиімділігін талдау бойынша зерттеулері (табысқа қатынаста пайдаланылған энергияның, судың және қалдықтардың мөлшері) ресурстарды пайдалану тиімділігі мен қаржылық нәтижелер арасындағы корреляцияны көрсетті. Нәтиже тұрақтылық стратегиясы толығымен жүзеге асырылған кезде операциялық пайданы шамамен 60%-ға арттыруға болатынын көрсетті.

Мысалы, FedEx компаниясы өзінің 35 000 көліктен тұратын бүкіл паркін электрлік немесе гибридті қозғалтқыштарға ауыстыруды көздеп отыр. Көліктерінің 20%-ын қайта жабдықтау арқылы компания отын шығынын 50 миллион галлоннан астамға азайта алды.

Ресейлік «Русал» компаниясы өндіріс қалдықтарының 67%-ға жуығын өз күшімен қайта өңдеуге жібереді немесе шикізат ретінде басқа өнеркәсіптік кәсіпорындарға өткізеді. Осы бағдарламаның арқасында Русал бірнеше ондаған миллион долларға жуық қосымша табыс алады. Жалпы алғанда, жабық циклді өндіріс ресурстарды ұтымды басқаруды қамтамасыз ете отырып, үнемдеуге және табыс табуға мүмкіндік береді.

Тағы бір ресейлік жиһаз шығаратын «Три диван» компаниясы берік ағашты пайдаланады және кем дегенде екі ұрпақ бір орындықты пайдалана алатындай өнімнің сапасын бақылайды. ESG тәжірибесін енгізбес бұрын компания өзінің барлық қалдықтарын жалпы сегіз текше метрлік қоқыс жәшігіне тастап, қалдықтарды шығару үшін артық шығын төледі. Контейнерде көптеген картон және үлкен ағаш сынықтары болды: контейнердің жарты көлемін ауа құрады. Қазір фирма кәсіпорын қалдықтарды сұрыптап, макулатураны нығыздап, сатады. Ағаш қалдықтарын үгіндіге айналдырып, ДСП-ден арзанырақ жиһаз жасайды. Осылайша, компания шикізатты үнемдеу үшін операциялық процестерді оңтайландырды.

ВҚорытындылай келе, қалдықтардың аз саны көбінесе тиімдірек өндірістік процестердің, тиімділікті арттырудың және артық қалдықтарды сақтау мен өңдеуге кететін шығындарды азайтудың нәтижесі болуы мүмкін екенін айтуға болады.

Инвестициялық тартымдылық.

2019 жылы тұрақты дамуға әлемдік инвестиция 30 триллион доллардан асты, бұл 2014 жылмен салыстырғанда 68%-ға және 2004 жылмен салыстырғанда 10 есеге көп. Бұл жеделдету қоғамның, үкіметтің және клиенттредің корпорациялардың кеңірек әсеріне, сондай-ақ күшті ESG ұсынысы компанияның ұзақ мерзімді табысына кепілдік бере алатынын түсінетін инвесторлар мен басшылардың назарының артуына байланысты болды.

Тұрақты жобаларға қызығушылықтың артуына байланысты ESG енгізу ШОБ-қа көбірек инвестиция тартуға мүмкіндік береді. Инвесторлар компанияның тұрақты өсу және экологиялық, әлеуметтік және басқару тәуекелдерін азайту әлеуетін көреді.

Freedom Broker зерттеуіне сәйкес, ESG қағидаттарын ұстанатын компанияларға инвестицияға сұраныс артып келеді. 2021 жылдың қаңтарынан қарашасына дейін бүкіл әлем бойынша ESG-ге бағытталған қорлар рекордтық 649 миллиард доллар тартты. Салыстыру үшін инвесторлар 2020 жылы оларға 542 миллиард доллар, ал 2019 жылы небәрі 285 миллиард доллар инвестициялады. Сонымен қатар, қазір ESG жаһандық инвестициялық қорлардағы барлық активтердің шамамен 10% құрайды. Егер ақшамен өлшенетін болса, онда әртүрлі бағалаулар бойынша ESG нарығы 35 триллион доллардан 46 триллион долларға дейін жетеді.

Көптеген еуропалық және солтүстік американдық қорлар қоршаған ортаға деген жоғары сұранысқа байланысты ESG қағидаттарын ұстанатын компанияларға ғана инвестициялауға ұмтылады

 

Өз жобаларында тұрақты даму қағидаттарын жүзеге асыратын қазақстандық кәсіпкерлер «жасыл» жобаларды қолдаудың мемлекеттік және халықаралық бағдарламаларының мүмкіндіктерін пайдалана алады.

Мысалы, «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры Бірыңғай кешенді бағдарлама (бұрынғы Ұлттық кәсіпкерлікті дамыту жобасы) аясында пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялау және несиелерге кепілдік беру құралдары, энергия тиімділігі және жаңартылатын энергия көздері саласындағы БҰҰДБ-мен бірлесіп жүзеге асырылатын бағдарламалар арқылы, сондай-ақ халықаралық қаржы институттарымен, мысалы, Еуропалық қайта құру және даму банкімен, Азия даму банкімен және т.б. жобалар шеңберінде қаржылық қолдау көрсетеді.

Сонымен қатар Қазақстан Республикасының 2060 жылға дейінгі көміртегі бейтараптығына қол жеткізудің бекітілген Стратегиясына сәйкес (Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 2 ақпандағы № 121 Жарлығы) мемлекет «жасыл» таксономияға, ең жақсы қолжетімді технологиялар базасына және арнайы экономикалық аймақтардың тетіктеріне қосылу түріндегі корпоративтік стратегияларды әзірлеу мен іске асыруды қолдау бойынша бірінші кезектегі шараларды қабылдайды

Жұмысшыларды тарту және еңбек өнімділігін арттыру

ESG және жақсы әзірленген Тұрақты даму стратегиясын іске асыру компанияларға сапалы қызметкерлерді тартуға және сақтауға, қызметкерлердің мотивациясын арттыруға және жалпы еңбек өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

Ұлыбританияның Lloyds Bank банкі қоршаған ортаны қорғау құндылықтары қызметкерлердің моральдық деңгейін жақсартады, бұл қызметкерлерді ұстап қалуға әкеледі деп санайды.

Ұлыбританияның TotalJobs жұмыс сайтының зерттеуі көрсеткендей, британдық жұмысшылардың 28%-ы жұмысқа орналасу кезінде компанияның қоршаған ортаны қорғау саясатын ескереді, ал миллениалдар арасында бұл көрсеткіш 39%-ға дейін өседі.

Сондықтан, егер компанияның жасыл бастамалары болса, ол компанияға қоршаған ортаны қорғау тәжірибесін енгізуге көмектесетін пікірлес қызметкерлерді тарта алады, бұл сонымен қатар жаңа процестер мен жаңа өнімдердің пайда болуына әкелуі мүмкін - және мұның бәрі тиімділікті арттыруға, балама нарықтарды ашуға, жаңа клиенттерді тартуға, сонымен қатар компанияның одан әрі дамуына әлеуетті ықпал ете алады.

Бәсекеге қабілетті жалақыны қамтамасыз ететін, қызметкерлердің жайлылығы мен қауіпсіздігіне назар аударатын, мансаптық дамудың ашық жүйесі бар, сондай-ақ қызметкерлерге кәсіби және жеке оқытуға мүмкіндік беретін компаниялар әрқашан жоғары білікті мамандарға жұмыс істеу үшін тартымды орын ретінде қабылданатынын есте ұстаған жөн.

Жабдықтау тізбегіне қойылатын талаптар

Тұрақтылыққа ұмтылатын халықаралық компаниялар өз қызметінде ESG қағидаттарын ұстанып қана қоймайды, сонымен қатар олардың қағидаттарына сәйкес келетін жеткізушілерді таңдауға тырысады

Мысалы, Interface еден компаниясы өз өнімдерін бүкіл өмірлік циклі бойына көміртекті бейтарап етіп қана қоймай, сонымен қатар жаһандық жылынуды кері қайтару үшін жеткізу тізбегін түрлендіреді. Сонымен қатар, Walmart компанияның жеке көрсеткіштеріне сәйкес өз жеткізушілерінің, соның ішінде Қытайда кең зауыттары барлардың жұмыс жағдайларын бақылайды.

Mars өзінің компаниясының қызметі туралы ғана емес, сонымен қатар жеткізушілері мен қоршаған ортаны да ойлайды. Mars жеткізілім тізбегінде фермерлер үшін жаңа технологиялық бастамаларды жүзеге асыратын арнайы фермалар әзірледі және фермерлердің капиталға қолжетімділігін арттырады, осылайша олар осы бастамаларда қаржылық үлеске ие болады.

Тұтастай алғанда, Қазақстан 2023 жылы Қазақстан Республикасының 2060 жылға дейінгі оның ішінде орталық және жергілікті билік органдарының, квазимемлекеттік сектордың, ғылымның, бизнестің (бірлестіктер мен кәсіпорындардың), үкіметтік емес ұйымдардың және жергілікті қоғамдастықтардың өкілдерін қоса алғанда, мақсатқа жету үшін шешім қабылдаудың барлық деңгейіне мүдделі тараптарды кеңінен тарту қамтамасыз ететін көміртегі бейтараптығына қол жеткізу стратегиясын (Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 2 ақпандағы № 121 Жарлығы) бекіткенін ескерсек, компанияларға ESG тәжірибесін енгізген тиімді болар еді.

Қорытындылай келе, ESG қағидаттарын енгізу және стратегияны әзірлеу ШОБ субъектілеріне бизнесті басқарудың неғұрлым тиімді жүйесін құруға, олардың тәуекелдері мен мүмкіндіктерін көруге және қаржылық-экономикалық көрсеткіштерді жақсартуға (энергияны тұтыну шығындарын азайту, тиімді өндірістік процестерді, шикізатты және өңдеуді үнемді және ұтымды пайдалану), сонымен қатар инвесторлар мен банктер үшін анағұрлым тартымды компания болуға, мемлекеттік қолдау шараларын пайдалануға және тұрақты даму олардың жұмысының ажырамас бөлігіне айналған ірі ұйымдармен жұмыс істеуге мүмкіндік мүмкіндік беретінін атап өткіміз келеді.

Халықаралық тәжірибенің озық тәжірибесін зерделеу және қолдану қазақстандық компанияларға уақыт көшіне ілесуге, жаңа технологияларды қолдануға, пікірлестер мен озық мамандарды тартуға мүмкіндік береді, бұл болашақта компанияның өсуі мен дамуына оң серпін береді.

*Бұл ақпарат тек ақпараттық мақсаттарға арналған және заңды, қаржылық немесе басқа кәсіби кеңес болып табылмайтынын атап өткен жөн.